500 лет городу Хойники

У цэлым жа версія арыгінальная, але неадпаведная рэчаіснасці.

Ужо дваццаць гадоў вядома ў Інстытуце гісторыі НАН Беларусі, што Хвойнічак абмежавальнага акта Брагінскай воласці 1512 г. з нашым горадам нічога агульнага не мае, а Хвойнікамі паселішча названа яшчэ ў 1532 г., г. зн. задоўга да пабудовы тут замка.

Лепш звярнуцца да гісторыі асваення нашай часткі Брагінскай воласці. Пэўна ж, яно ішло з поўдня, ад Брагіна, там было зручней жыць – і рака ёсць, і глебы па яе берагах больш урадлівыя ды прыдатныя для апрацоўкі. З каралеўскага ліста князю Дзмітрыю Відэніцкаму ад 1532 г., а ўскосна і з акта 1512 г., складзенага дзяржаўцам трахтамірскім і дымірскім Іванам Кліміцічам, вынікае, што ў тыя часы Хвойнікі былі самым паўночным паселішчам воласці. Бліжэйшае да іх з поўдня – сяло Лісцвін (Паселічы заснаваныя значна пазней – паміж 1532 і 1581 г.). Цікава, у аднаго сяла, відавочна, больш ранняга, назва "лісцевая", у другога – "хваёвая".

Разгадка, мусіць, у тым, што ад Брагіна да парослага тады хваёвым лесам узвышша, якое і сёння аддзяляе Паселічы і Лісцвін ад Хойнік, мясцовасць была ўжо з большага асвоеная аратымі, пастухамі, лесавікамі. А на поўнач, да самых Маканавічаў, бліжэйшага сяла ўжо Рэчыцкай воласці, паселішчаў не было. Вось гэтае вялізнае ўрочышча і магло атрымаць ад брагінцоў, лісцвінцаў ды ўсіх, хто да яго набліжаўся з поўдня, агульнае найменне – Хвойнікі**. Падобна, з-за вельмі прыкметнага кантрасту Лісцвін і названы так. Калі ж за гарою аселі аратыя, на іх сяло была перанесена даўняя назва паўночных лясных абшараў.

Чаму Хвойнікі паўсталі на ўскрайку забалочанай даліны ракі Квесі? Цяжка яшчэ назваць якое паселішча, размешчанае на гэткай няздобіцы (дзеля жарту: каб ведалі людзі, што яму наканавана стаць у будучыні мястэчкам і раённым цэнтрам, наўрад ці б пасяліліся тут). Чым гэта магло быць выклікана? Ды ўсё проста. Тым, што ў гэтым месцы не было скразнога лесу, векавой пушчы, а значыць і асесці лягчэй. Вакол жа – некранутыя хвойнікі (хвайнікі), у глыбі якіх пазней заснаванае паўночнае сяло назвалі ўвогуле Вялікім Борам...

*Аляксандр Рогалеў. Пра назву горада Хойнікі.//Хойнікшчыны спеўная душа. Народная духоўная культура Хойніцкага краю. Фальклорна-этнаграфічны зборнік. Мінск, 2010. С. 287-288.

Прадпрыемства займалася рамонтам аўтамабіляў і рухавікоў ГАЗ-51. Гадавая праграма складала 300 рухавікоў і 200 аўтамабіляў ГАЗ-51. Вытворчыя цэхі размяшчаліся на плошчы 1419 кв.м.

Паступова ўводзіліся новыя вытворчыя плошчы, на якіх у 1968 годзе рамантавалася ўжо 5913 рухавікоў ГАЗ-51 у год, а колькасць працуючых складала 158 чалавек.

У 1960-1970 гадах праведзена рэканструкцыя завода. Пабудаваны і ўведзены ў эксплуатацыю маторны цэх, кацельня, помпавая, бытавыя памяшканні корпуса № 2. Пры гэтым нарошчваліся вытворчыя магутнасці: у 1971 годзе рамантавалі 9163 рухавікі ў год, задніх мастоў ГАЗ-51 – 1500 штук, пярэдніх мастоў ГАЗ-51 – 1640 штук.

У 1975 годзе пабудаваны новы склад для захоўвання матэрыяльных каштоўнасцей. Разам з рамонтнымі работамі ішло асваенне выпуску новай электратэхнічнай прадукцыі. Гэта аўтаматычныя ўстаноўкі для зарадкі і захоўвання акумулятарных батарэй, шафы зарадныя. Прадукцыю пастаўлялі ва ўсе рэспублікі СССР, а таксама ў Йемен, Іран, у Манголію і на Кубу. Неаднаразова прымаў завод удзел у выстаўцы ВДНГ СССР у г. Масква.

З 15 верасня 2003 года прадпрыемства мае назву – камунальнае вытворчае ўнітарнае прадпрыемства "Хойніцкі рамонтны завод". З цягам часу пашырылася наменклатура рамантуемых рухавікоў і агрэгатаў аўтамабіляў, асвоены выраб гідрацыліндраў, пашырыўся ўчастак станкоў з лічбавым праграмным кіраваннем. Выкарыстоўваюцца прагрэ-сіўныя тэхналогіі, матэрыялы, абсталяванне.

Да 500-гадовага юбілею Хойнік
“Хвойнікі” і “Хойнікі” – рознамоўныя формы арыгінальнай назвы

Колькі часу таму мінскіх краязнаўцаў У. А. Малішэўскага і П. М. Пабоку (кніга “Нашы гарады” 1991г.), дырэктароў Хойніцкага музея А. М. Зелянкоўскага (брашура 1995 г.) і М. С. Скрыпчанку (артыкул у ЛС ад 26. III. і 13. IV. 2005) цікавіла пытанне: калі і ў выніку чаго беларускую форму назвы сённяшняга горада “Хвойнікі” змяніла польская форма “Хойнікі”? Падсумаваўшы выказаныя меркаванні, пазіцыю аўтараў можна вызначыць такім чынам, нібы пачатак быў пакладзены дароўнай граматай 1568 г. князёўны Фенны Любецкай пану Шчаснаму Харлінскаму, а самую назву перайначылі палякі.

У раённым краязнаўчым музеі раней экспанаваўся фотаздымак тае граматы, але ён абсалютна не чытаецца. Высветлілася, што тэкст, відавочна, значна пашкоджаны, бо ўтрымлівае шмат пропускаў, даўно ўжо апублікаваны Кіеўскай археаграфічнай камісіяй*. Каб пазбегчы паўтораў, прыводзім толькі ўрывак з самой граматы.

“Я, Фенна Дмитровна Любецкая, жона пана Щасного Харлинского, дворенина и струкциса господара короля его милости, вызнаваю и явно чиню сим моим листомъ всим посполите и кожному з особна, кому того чтучи слышати нинешним и напотом будучимъ: што перво сего матка моя небожчица кнегиня Дмитровая Романовича Любецкая кнегиня Фенна Семеновна Полозовна небожчику брату моему а сыну своему князю Богушу Дмитровичу Любецкому зостала винна певную суму пенезеи две тысечи копъ грошеи личбы литовское, которую взявши до рукъ своих, на потребы свое властные обернула и в тои суме двохъ тисечах копахъ грошеи заставила сыну своему а брату моему именя свое отчизные, дедизные, материстые у повете Киевскомъ лежачие, тоестъ… Хоиники, Острог, Лядовичи, Новосолки, Глядковичи, Хвостницу, Ставокъ, Сосновую, половицу Лопатина, Загайцы, Гостомлъ, Вытечов, Бышов, Бугаювъ, землю Злобицкую, три дворища в месте Киевскомъ а дворище, на которомъ былъ двор небожчика деда моего пана Семена Полоза, которые именя и дворища вышеи мененые въ тои суме его милости малжонкови моему заделати и нагородити а на часы пришлыи и потомныи его милост охотнеишимъ и прихилнеишимъ уделати, именя мои вышеи мененыи замок** и место Хабную, зо въсими селы ку оному замку прислухаючими, што матка моя отцу моему за третюю част всее отчизны своее на вечностъ записала, со всемъ як ся в собе мает, а бояры, з людми отчизными, прихожими, данными, и куничъными, и с тяглыми, з данью медовою и грошовою, з боры, лесы, сеножатми, ставы, з мълыны, и зъ их вымелъками, з реками, и з речками, з бобровыми гоны, з ловы звериными, з пташъими, и зъ гнезды соколими и со всимъ, як ся тые именя сами в собе мают и якъ их небожчица матка моя небожчику отцу моему записала, малжонку своему пану Щасному Харлинскому даю, дарую на вечност записую, отдаляючи от всехъ близких кровных и повиноватыхъ моихъ; мает и волен будет его милость пан Щасныи Харлинскии малжонок мои тые именя у верху мененые, у моцы и владности своеи маючи, со всими пожитками на собе вечне держати и их уживати и там ку пожитку своему росширити, прибавити и кому хотячи продати, даровати, заменити, на вечност записати и так якося его милости налепе видати… а я сама, так теж близкии, кровныи и повиноватыи мои того его милости боронити и ничим уступовати не маем вечными часы…

Писан в Луцку, лета Божего нароженя тисеча пятсот шестдесят осмого, месеца декабра, шостого*** дня…”

Як бачым, акрамя формы “Хоиники”, у дакуменце прысутнічаюць і іншыя прадукты ўплыву польскай мовы – “Бугаювъ”, “малжонок”. Дададзім яшчэ, што пры першай згадцы нашы Навасёлкі названыя – “Новосюлки”. Тым жа часам, дакумент не польскамоўны, як і не былі палякамі ні запісаўшы яго ў гродскія кнігі падстараста луцкі Пётр Хамяк, ні, у адрозненне ад мужа, сама пані Фенна (з князёў Любецкіх) Харлінская.

Меркаваць, а надалей і сцвярджаць, нібы “з таго часу ва ўсіх дакументах і пайшла гэтая скарочанаяназва” (У. А. Малішэўскі, П. М. Пабока), або “пасля гэтай даты [1568 г. – С. Б.] ва ўсіх дакументах успамінаюцца Хойнікі” (А.М. Зелянкоўскі) няма падставы. І людзі так не казалі, і ў дакументах гэтак пісалі не заўсёды. У “рускамоўнай” грамаце 1574 г. князёў-братоў Аляксандра і Міхаіла Вішнявецкіх сказана, што мяжа іх уладанняў праходзіла “до дороги Хвоиницкои”****. Ды нават і ў польскамоўных дакументах форма “Chojniki” зацвердзілася не адразу. Напрыклад, у тарыфе падымнага падатку Кіеўскага ваяводства 1631 г., з вуснаў мясцовых інфарматараў названыя “Chwoyniki”*****.